Ô nhiễm nước mặt: Nguyên nhân, hậu quả và giải pháp khắc phục

Ô nhiễm nước mặt đang trở thành một trong những vấn đề môi trường nghiêm trọng tại Việt Nam và trên thế giới. Nguồn nước mặt, bao gồm sông, hồ, ao và các khu vực ven biển, đang bị đe dọa bởi nhiều yếu tố, từ hoạt động công nghiệp đến sinh hoạt của con người. Việc hiểu rõ nguyên nhân, hậu quả và tìm ra các giải pháp khắc phục hiệu quả là cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và bảo tồn tài nguyên nước cho tương lai.

Tìm hiểu tình trạng ô nhiễm nước mặt

Khái niệm nước mặt

Nước mặt là nguồn nước nằm trên bề mặt Trái Đất, chẳng hạn như các nguồn nước từ sông, suối, hồ, ao, đầm lầy và các đập thủy điện. Đây là những nguồn nước mà chúng ta có thể quan sát trực tiếp mà không cần phải đào sâu xuống lòng đất. 

Nguồn nước mặt thường được bổ sung một cách tự nhiên từ mưa và tuyết tan hoặc thông qua các đường kênh và đường ống nhân tạo. Nguồn nước này thường mất đi do quá trình chảy vào biển, ngấm xuống lòng đất và bốc hơi. 

Nước mặt không chứa muối, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nước cho sinh hoạt, nông nghiệp và công nghiệp. Tuy nhiên, nguồn nước này có khả năng bị dùng cạn hoặc ô nhiễm nặng bởi con người và các hoạt động sinh hoạt, sản xuất. 

Phân loại nguồn nước mặt

Nước mặt được chia thành ba loại chính:

• Nước mặt vĩnh viễn: Là loại nước tồn tại quanh năm, không bị ảnh hưởng bởi mùa hoặc điều kiện thời tiết, giúp cung cấp nguồn nước sinh hoạt, sản xuất, nông nghiệp và duy trì hệ sinh thái thủy sinh. Ví dụ: nước trong sông, hồ, và đầm.
• Nước mặt bán vĩnh cửu: Đây là các vùng nước chỉ xuất hiện vào một thời điểm nhất định trong năm, phụ thuộc vào các yếu tố tự nhiên như mùa mưa hoặc lũ lụt. Ví dụ: nước trong các đầm phá, hố nước, hoặc lạch.

• Nước mặt nhân tạo: Là loại nước được tạo ra bởi con người, thường được chứa trong các công trình như hồ, đập thủy điện, và các đầm lầy nhân tạo. Nguồn nước này được lấy từ các sông hoặc các hệ thống dẫn nước khác.

>>> Tìm hiểu thêm: Giá thể vi sinh có tái sử dụng được không? Hướng dẫn bảo trì hiệu quả

Ô nhiễm nước mặt là gì?

Ô nhiễm nước mặt là tình trạng các nguồn nước trên bề mặt Trái Đất như sông, suối, hồ, ao, kênh, rạch… bị nhiễm bẩn bởi các chất độc hại, tạp chất hoặc vi sinh vật có hại, vượt quá tiêu chuẩn cho phép.

Các chỉ số đánh giá ô nhiễm nước mặt:

• BOD5 (Biochemical Oxygen Demand): Lượng oxy cần thiết để vi sinh vật phân hủy chất hữu cơ trong nước. BOD5 cao cho thấy mức độ ô nhiễm hữu cơ cao.
• COD (Chemical Oxygen Demand): Lượng oxy cần thiết để oxy hóa các chất hóa học trong nước. COD cao cho thấy mức độ ô nhiễm hóa chất cao.
• TSS (Total Suspended Solids): Tổng lượng chất rắn lơ lửng trong nước. TSS cao làm giảm độ trong của nước và ảnh hưởng đến hệ sinh thái.
• Coliform: Vi khuẩn gây bệnh có trong nước. Coliform cao cho thấy mức độ ô nhiễm vi sinh vật cao

Tình trạng ô nhiễm nước mặt không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng nước mà còn gây ra những tác động nghiêm trọng đến hệ sinh thái, sức khỏe con người và các hoạt động kinh tế, đặc biệt là trong các ngành thủy sản và du lịch.

Đặc điểm của nguồn nước mặt

Các đặc điểm nổi bật của nguồn nước mặt thường là: 

• Nước mặt có thể bị tác động bởi sự thay đổi của môi trường, như biến động khí hậu, lượng mưa, và các hoạt động của con người, gây ra các thay đổi về mức nước, chất lượng nguồn nước.
• Nước mặt thường không chứa muối, khác với nước biển nên rất phù hợp để dùng cho các các hoạt động sinh hoạt và nông nghiệp.
• Một số nguồn nước mặt sẽ thay đổi theo mùa (như các đầm lầy hay sông suối trong mùa mưa), trong khi một số nguồn khác lại có thể vĩnh viễn ổn định theo thời gian.
• Nước mặt rất giàu các chất hữu cơ tự nhiên từ sự phân hủy của các chất hữu cơ động vật và thực vật từ trên bề mặt đất. Ngoài ra, trong nước mặt có thể có các loài thủy sinh như cá, tôm, các loại rong và tảo biển,… sinh sống và phát triển. 
• Trong nước mặt cũng chứa rất nhiều chất lơ lửng và cả các nguồn chất huyền phú như hạt và nguyên tố hữu hình.
• Vì có thể tiếp xúc trực tiếp với các chất ô nhiễm từ hoạt động công nghiệp, nông nghiệp và sinh hoạt, ô nhiễm nước mặt là nguồn nước rất dễ bị ô nhiễm.

Thực trạng ô nhiễm nước mặt tại Việt Nam hiện nay

Tình trạng ô nhiễm môi trường nước tại Việt Nam, đặc biệt ở các đô thị lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, đang gia tăng đáng kể trong năm 2021. Cụ thể:

• Tại Hà Nội, mỗi ngày có khoảng 350 – 400 nghìn m³ nước thải và hơn 1.000 m³ rác thải được xả ra, nhưng chỉ 10% trong số đó được xử lý. Phần còn lại đổ trực tiếp vào các sông, hồ, gây ô nhiễm nghiêm trọng, điển hình là hiện tượng cá chết hàng loạt tại Hồ Tây.
• Tại Thành phố Hồ Chí Minh, tình trạng ô nhiễm tập trung tại khu công nghiệp Thanh Lương, nơi thải ra khoảng 500.000 m³ nước thải/ngày từ các nhà máy sản xuất bột giặt, giấy và nhuộm, gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng nước mặt trong khu vực.

Ngoài ra, theo thống kê của Bộ Y tế và Bộ Tài nguyên – Môi trường, mỗi năm tại Việt Nam có khoảng 9.000 người tử vong do sử dụng nguồn nước ô nhiễm và điều kiện vệ sinh kém. Gần 250.000 người nhập viện vì mắc bệnh tiêu chảy cấp liên quan đến nguồn nước sinh hoạt bị ô nhiễm. Đáng báo động, mỗi năm có khoảng 200.000 ca mắc bệnh ung thư, trong đó một phần nguyên nhân là do sử dụng nguồn nước không đảm bảo chất lượng.

Cùng với đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng từng cảnh báo về tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em Việt Nam, với 44% trẻ em bị nhiễm giun và 27% trẻ dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng, chủ yếu do thiếu nước sạch và điều kiện vệ sinh kém. Đặc biệt, khoảng 21% dân số đang phải sử dụng nguồn nước bị nhiễm Asen – một kim loại nặng cực độc, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng.

Qua đó cho thấy rằng ô nhiễm nước mặt đang gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và môi trường tại Việt Nam.

>>> Đọc thêm: Quy trình xử lý nước thải sản xuất tinh bột sắn từ A đến Z

Nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nước mặt

Có nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng ô nhiễm nước mặt, chẳng hạn như từ các nguồn thải, ô nhiễm từ các sự cố gây tràn hóa chất hoặc các dòng chảy nông, công nghiệp. 

Một trong những nguyên nhân chính là xả thải công nghiệp. Theo thống kê, mỗi năm có khoảng 4,3 triệu m³ nước thải công nghiệp chưa qua xử lý hoặc xử lý chưa đạt chuẩn, khiến cho nhiều sông, hồ bị ô nhiễm nghiêm trọng bởi các hóa chất độc hại và kim loại nặng. 

Nông nghiệp cũng là tác nhân gây ô nhiễm nước mặt khi lạm dụng phân bón và thuốc trừ sâu. Theo đó, các chất này sẽ được rửa trôi theo nước mưa, chảy vào các nguồn nước mặt và gây ô nhiễm. 

Chất thải sinh hoạt cũng là một nguyên nhân lớn khác, đặc biệt là rác thải nhựa và chất thải hữu cơ. Chúng thường xuyên bị xả trực tiếp vào nguồn nước mà không qua xử lý, gây tắc nghẽn và ô nhiễm nghiêm trọng.

Thêm vào đó, khí thải và nước mưa cũng góp phần làm ô nhiễm nguồn nước mặt. Các chất ô nhiễm trong không khí từ phương tiện giao thông và các nhà máy khi gặp mưa sẽ hòa vào nguồn nước, làm giảm chất lượng nước và tăng nguy cơ các bệnh truyền nhiễm.

Cuối cùng, động vật chết và chất thải từ chăn nuôi thải ra môi trường mà không qua xử lý cũng là nguyên nhân khiến nước mặt bị ô nhiễm. Trong nguồn nước này có vi khuẩn và các chất độc hại, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và động vật.

Giải pháp khắc phục ô nhiễm nước mặt

Ô nhiễm nước mặt đang trở thành vấn đề ngày càng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người, động thực vật và các hệ sinh thái thủy sinh. Để khắc phục tình trạng này và bảo vệ nguồn nước bền vững cho tương lai, chúng ta cần áp dụng các giải pháp quản lý và bảo vệ tài nguyên nước hợp lý. 

• Củng cố và mở rộng mạng lưới quan trắc tài nguyên nước để kịp thời đưa ra các chiến lược bảo vệ hiệu quả, xây dựng các chính sách phát triển nước bền vững, cân bằng giữa nhu cầu sử dụng và bảo tồn.
• Nâng cao nhận thức cộng đồng về việc sử dụng và bảo vệ nguồn nước như sử dụng nước tiết kiệm, không xả rác thải hay hóa chất xuống sông, hồ cần. 
• Xử lý nước thải công nghiệp trước khi thải ra môi trường để bảo vệ hệ sinh thái và sức khỏe cộng đồng tốt hơn. Quản lý và giảm thiểu nguồn ô nhiễm từ nông nghiệp, đặc biệt là việc sử dụng quá mức phân bón và thuốc trừ sâu.
• Khuyến khích sử dụng công nghệ lọc nước tại hộ gia đìn để đảm bảo chất lượng nước sử dụng trong sinh hoạt, từ đó bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình tốt hơn. 
• Khuyến khích bảo vệ và phục hồi các hệ sinh thái thủy sinh để tạo màng lọc nước tự nhiên, duy trì cân bằng môi trường và giảm thiểu tình trạng ô nhiễm nước mặt. 
• Tăng cường hợp tác quốc tế, hợp tác chặt chẽ trong việc bảo vệ và quản lý tài nguyên nước, chia sẻ thông tin và công nghệ xử lý nước thải.

Ô nhiễm nước mặt là một vấn đề cấp bách cần được giải quyết hiệu quả để bảo vệ sức khỏe con người cũng như hệ sinh thái nước. Việc trang bị các hệ thống xử lý nước cấp để loại bỏ các nguy cơ ô nhiễm nước mặt sử dụng trong sinh hoạt có thể giúp bảo vệ bạn và gia đình đáng kể. Hãy liên hệ ngay cho Thiết bị ngành nước Song Phụng để được tư vấn ngay hôm nay. 

>>> Nội dung dành cho bạn:

• Máy bơm chuyên dụng cho xử lý nước thải được sử dụng phổ biến hiện nay

• Top thùng hóa chất PE chất lượng cao được ưa chuộng nhất hiện nay